Identyfikacja sekcji motocyklowej
Od początku działalności, motocykliści wyróżniali się na tle innych sekcji klubowych większą dbałością o identyfikację sekcji z klubem. Nagrody motocyklistów często opatrywane były barwami lub odznaką. Jako jedyni przed wojną posiadali również własny emblemat sekcji, łączący uprawianą przez nich dyscyplinę z Legią. Sami projektowali odznaki i plakiety okolicznościowe, a także nosili wyróżniające ich elementy stroju.
Poniższy artykuł jest próbą zaprezentowania elementów identyfikacyjnych stosowanych przez sekcję motocyklową Legii w czasie dwudziestolecia jej działalności od 1929 do 1950 roku. Nie tworzę tu gotowego katalogu eksponatów kolekcjonerskich ale chciałbym podpowiedzieć w jaki sposób rozróżniać członków sekcji na starych zdjęciach, jak określać datę odznak i plakiet, jak identyfikować motocyklistów Legii. Generalnie dzisiejszy artykuł to w zasadzie temat dla obecnych i przyszłych kolekcjonerów.
Emblemat motocyklistów
Tradycją motocyklistów w Polsce było upamiętnianie organizowanych wyścigów oraz imprez klubowych poprzez przyznawanie specjalnych bądź okolicznościowych plakiet. Był to zwyczaj zaczerpnięty z klubów motocyklowych zachodniej Europy, które już w latach 20 ubiegłego stulecia upamiętniały takie imprezy. Legia chętnie się do tego zwyczaju stosowała, przy czym warto podkreślić, że w wojskowym klubie tego typu plakiety zawsze były formą nagrody lub wyróżnienia. Nie wystarczyło bowiem tylko zapisać się do wyścigu czy rajdu aby otrzymać plakietę. Wręczano je wyłącznie tym zawodnikom, którzy zawody rzeczywiście ukończyli.
Zdobywcy plakiet nierzadko z dumą przykręcali je potem jako trofeum do ram lub koszy swoich motocykli. To tłumaczy czemu większość plakiet ma nawiercone otwory montażowe. Egzemplarze z otworami są przez to jeszcze bardziej unikalne. Taka plakieta była powodem do dumy i często przejeżdżała wraz z jej zdobywcą setki czy nawet tysiące kilometrów w kolejnych rajdach.
Gdy powstawała sekcja motocyklowa, pierwsze kroki stawiała pod egidą nieco starszej, ale już „ogarniętej” siostry – sekcji kolarskiej. Do identyfikowania sekcji, korzystano wówczas z ogólnego wzoru herbu, który jako nakładkę lub element ozdabiający dokładano do plakiety czy tabliczki przy pucharze.
W początkowym okresie działalności sekcji, motocykliści korzystali z tych samych odznak klubowych, którymi przyozdabiali puchary i medale kolarze oraz zawodnicy innych sekcji klubu. Pamiątki motocyklistów z tego okresu zbliżone są zatem formą i wykonaniem do tych, które są pozostały po kolarzach. Nagrody motocyklistów z początku działalności sekcji nie odbiegały zatem wzorami od nagród z emblematem klubowym używanych przez inne sekcje.
Zmiana nastąpiła od połowy 1933 r. Zapewne wówczas powstała konieczność zamówienia nowych odznak i ktoś wpadł na pomysł aby wzorem innych klubów motocyklowych od tej pory bardziej podkreślić motocyklowy charakter emblematu używanego przez sekcję.
W nowym wzorze herb Legii opisano symbolicznie na kole motocyklowym. Dodano również stylizowane litery SM oznaczające Sekcję Motocyklową. W takiej koncepcji herb motocyklistów pozostał już niezmieniony do roku 1950 gdy zastąpił go emblemat CWKS.
Odznaka przedwojenna czy powojenna?
Ponieważ Legia identyfikowała się tym samym herbem zarówno przed wojną jak i po niej, aż do roku 1950, kolekcjonerzy pamiątek klubowych maja zazwyczaj problem w jaki sposób odróżnić np. odznaki przedwojenne od wczesnych powojennych. W katalogach, opisach aukcji czy literaturze wszystkie one przedstawiane są najczęściej jako wykonane przed 1945 rokiem, ale tak nie jest.
Ja również zadawałem sobie wielokrotnie to pytanie natrafiając na kolejne egzemplarze odznak motocyklowych. Poświęciłem zatem trochę czasu na porównania i jak się okazało, w przypadku odznak sekcji motocyklowej można wskazać kilka różnic, które ze stosunkowo dużym prawdopodobieństwem pozwalają określić okres czasu ich wykonania.
Źródła główne i uzupełniające
Do celów porównawczych przede wszystkim należało określić z całkowitą pewnością cechy odznak używanych do 1939 roku jak również tych po wojnie. Dobrym materiałem w przypadku pamiątek motocyklowych okazały się nagrody wręczane zwycięzcom po wygranych wyścigach. Jak wspominałem sekcja motocyklowa nie szczędziła na nagrodach i hojnie rozdawała pamiątki opatrzone emblematem klubowym. Te często miały wygrawerowaną datę lub dedykację dla zwycięzcy, co znacznie ułatwiało określenie ich historii.
Inną cenną wskazówką były przedmioty opatrzone emblematem klubowym, zwykle bez daty ale za to z udokumentowaną historią pochodzenia, np. prezenty wręczane z powodu jakichś konkretnych wydarzeń lub szczególnych okoliczności takich, które oczywiście można było potwierdzić bez żadnych wątpliwości.
Kolejną grupę stanowiły fotografie ze znanych i oznaczonych datą imprez, na których można było rozpoznać pewne cechy nagród lub odznak. Tych jednak nie udało się odnaleźć zbyt wiele ale nawet w sytuacji gdy fotografie nie dawały 100% pewności co do szczegółów wykonania przedstawianego artefaktu warto było posiłkować się takim źródłem dla kontr-tezy wcześniej przyjętych założeń. Nie sztuką jest bowiem do przedmiotu dopisać najbardziej pasująca historię jaka się nasuwa pod pióro, sztuką jest ustalić historię przedmiotu w taki sposób aby odrzucić przy tym wszystkie wątpliwości i pytania jakie koniecznie należy przy tej okazji zadać.
Ostatnią grupę stanowiły pamiątki rodzinne przekazane po sportowcach do muzeów lub te kupowane przez kolekcjonerów. Taką grupę traktowałem jednak wyłącznie w charakterze uzupełniającym. Wielokrotnie przekonałem się bowiem, że ustne przekazy zbyt często rozmijają się z faktami. Z kolei kolekcjonerzy rzadko znają historię nabytych przedmiotów jeżeli nie posiadają „twardego” ich udokumentowania. Powtarzane i przekazywane historie stają się wówczas z definicji tylko poszlakowymi i należy brać pod uwagę, że mogą powodować dalsze pomyłki.
Materiał do porównań uzyskiwałem głównie z Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Legii i z prywatnych zbiorów rodzinnych i prywatnych kolekcjonerów oraz Domów Aukcyjnych. Do porównań uzbierało się kilkadziesiąt zdjęć plakiet, medali i pucharów i odznak, zatem próbka na podstawie której można już jakieś wnioski wysunąć.
Kazus urwanej szprychy
Przeglądając zgromadzone zdjęcia dotyczące odznak sekcji motocyklowej łatwo dało się zauważyć, że można je podzielić na dwie grupy. Na potrzeby tego artykułu dla ułatwienia nazwijmy je na razie typem A i B (zdjęcie obu typów poniżej w tekście) . Różniły się one kształtem, jakością wykonania i szczegółami technologicznymi.
Pierwszą zauważalną różnicą pomiędzy odznakami z obu typów był techniczny sposób przygotowania powierzchni do krycia emalią. W przypadku odznak typu A powierzchnie pod emalię nakładano „na gładko” w typie B odznaki mają przygotowane specjalnie porowate podłoże. Obie techniki są szeroko od lat stosowane w emalierstwie. Zazwyczaj większe powierzchnie do pokrycia emalią celowo się rytuje, rowkuje, radełkuje bądź w inny sposób tworzy się na nich karby powierzchni w celu lepszej przyczepności emalii oraz uniknięcia efektu jej odpadania w procesie wypalania, starzenia czy powstawania mikropęknięć.
Kolejne cechy wskazują na użycie dwóch rożnych matryc do wybicia obu typów odznak o czym świadczy odmienny kształt tarczy herbowej. W typie A herb jest u dołu bardziej zaokrąglony, w B kształt tarczy herbowej jest przysadzisty, delikatnie spłaszczony od dołu.
Poniżej zdjęcie trzech emblematów sekcji motocyklowej typu A, które odnaleźć można na nagrodach i plakietach wykonanych w okresie przedwojennym. Wszystkie wykonane z „gładkim” podłożem emalii. Szczegóły i wymiary odcisku wszystkich znanych mi odznak tego typu są zgodne, co oznacza, że zostały wybite z tej samej matrycy. Charakterystyczny dla tego typu odznak jest również sposób ażurowania odznaki, który w obu typach odznak był wykonywany ręcznie poprzez nawiercenie i wypiłowanie otworów. Odznaki typu A posiadają po 4 otwory z każdej strony liter SM, odznaki typu B tylko po 3 otwory.
Dalsze różnice jedynie potwierdzą zastosowanie dwóch różnych matryc. Odznaki z grupy B posiadają charakterystyczną „urwaną szprychę” z prawej strony koła, która nie biegnie od obręczy do jego środka, jak należałoby się spodziewać, ale chowa się gdzieś za literą M.
Poniżej zdjęcie trzech emblematów sekcji motocyklowej typu B. Widać na nich charakterystyczną „urwaną szprychę”. Takich odznak nie odnalazłem na żadnych wykonanych przed wojną plakietach i nagrodach. Odznaka z wieńcem przygotowana na obchody jubileuszu XX-lecia sekcji w 1949 roku, również została wykonana z tego samego stempla co odznaki typu B. Wieniec został bowiem dolutowany do odznaki osobno.
Odznakę typu B w 1946 roku delegacja przedstawicieli Legii wręczyła na spotkaniu klubów motocyklowych stolicy z władzami wojskowymi ówczesnemu Marszałkowi Żymierskiemu. Trafiła potem wraz innymi przedmiotami do Muzeum Wojska Polskiego.
Poniżej zdjęcie fragmentu odznaki typu B z charakterystyczną „urwaną szprychą” zaznaczoną strzałką.
Jak wynika z powyższego, odznaki typu A powszechnie występują na pamiątkach sekcji motocyklowej wykonywanych do 1939 roku, natomiast odznaki typu B wykorzystywane były po wojnie. W zasadzie można by uznać, że powyższe cechy pozwalają jednoznacznie wykazać różnice i wyszczególnić typy odznak i czas ich wykorzystywania. Pozostaje jednak do wyjaśnienia sprawa odznaki mistrzowskiej.
Wyjątki od reguły?
Mistrzowska odznaka była odznaką nagrodową przyznawaną łącznie z prawem do jej noszenia tylko przez tych zawodników, którzy zdobyli tytuły mistrzowskie i wicemistrzowskie zarówno klubowe jak i w rywalizacji ogólnopolskiej. Była to więc formą wyróżniania/odznaczenia zawodników klasy mistrzowskiej w czasach gdy odznaki nie służyły wyłącznie jako ozdoby w klapie czy znaczki do kolekcjonowania.
Występowała w dwóch wersjach, z napisem MISTRZ i V-MISTRZ. Odznaki mistrzowskie nie różniły się kształtem i wymiarem od innych odznaczeń sekcji, ale wyróżniała je nakładka w postaci tabliczki z napisem. Dodatkowo odznaka dla mistrzów odróżniała się od tej dla wicemistrzów poprzez pozłacaną tabliczkę. Odznaki tego typu były wytwarzane i wręczane zawodnikom w latach 1946-1950.
Prezentowana powyżej odznaka wybita została na matrycy typu B, czyli tej z „urwaną szprychą”. Wykonanie barwienia jest zbliżone do innych odznak tego typu. Tabliczka z napisem „II V-MISTRZ” na dole została dodana do odznaki w formie nakładki, zatem stosując się do przyjętych powyżej ustaleń należałoby ją uważać za odznakę wykonaną w latach 1946-1950. Zapewne bym tak zrobił zamykając temat gdyby nie zdjęcie poniżej.
Zdjęcie przedstawia Edwarda Langiera na zawodach motocyklowych Warszawa – Wiedeń z dnia 6 czerwca 1935 r. Zawodnik Legii ma na nim wpiętą w klapę, mistrzowską odznakę sekcji motocyklowej. Zatem mamy zdjęcie przedwojenne i odznakę znaną jako powojenną.
Według mojej oceny jedno zdjęcie to jednak zbyt mało aby zmieniać cokolwiek z powyższych ustaleń. Nie można na jego podstawie bowiem ustalić czy odznaka mistrzowska z powyższego zdjęcia to ta, albo taka sama jak z klapy Langiera. Mimo że widać wyraźnie tabliczkę pod odznaką to zdjęcie jest zbyt małej rozdzielczości aby cokolwiek określić więcej.
Nie wiadomo czy na pewno wykonano ją ze stempla typu B. Nie można też założyć, że przed wojną nie wykonywano tego typu mistrzowskich odznak z użyciem stempla typu A lub, że matryca do wytwarzania odznak mistrzowskich typu B powstała w latach trzydziestych, przetrwała wojnę, a po niej wykonywano przy jej użyciu odznaki.
Sporo wątpliwości, z którymi na tą chwilę musimy pozostać, ale sam fakt obecności takiej odznaki na fotografii przedwojennej jest już mocno intrygujący. Warto przeszukać dalsze fotografie i zbiory aby ustalić tą kwestię jednoznacznie.
Proporzec z odwrotnym pasem
Wzorem innych klubów motocyklowych, od momentu usamodzielnienia, sekcja Legii posiadała również swój własny proporzec. Wykonano go i prezentowano w celach reprezentacyjnych na oficjalnych galach, zjazdach, uroczystościach.
Z uwagi na kolarskie początki motocykliści zaadoptowali swój proporzec z flagi sekcji kolarskiej. Flagę taką w SM Legia początkowo używali sędziowie motocyklowi do sygnalizacji zdarzeń na torze. W dalszym czasie przerobiono ją na proporzec sekcji.
Wykonano go w formie biało-zielonego prostokąta, o proporcjach boków 1:2 i przybliżonych wymiarach 100 x 50 cm z czarnym poziomym pasem po środku oraz naszytym na nim herbem klubowym.
Kształt tarczy herbowej użytej na proporcu jest typowy dla tego okresu działalności klubu. Przed wojną w Legii nie przykładano specjalnej wagi ani do szczegółów wykonania, ani formy prezentacji emblematu klubowego. Było w tym zakresie sporo dowolności. Nie tworzono „księgi znaku” czy innych tak powszechnych dzisiaj dokumentów opisujących wzór emblematu klubowego jako znaku branżowego. Nie opisywano nawet szczegółów kształtu czy proporcji. W statucie klubowym określone zostały jedynie barwy i opis elementów herbu.
Znane są zatem przedwojenne odznaki czy pamiątki klubowe gdzie herb którejś sekcji odbiega kształtem od powszechnie używanego w klubie lub L-ka jest umieszczona nie w tym miejscu gdzie wydawałoby się, że być powinna. Czasami bowiem, najprawdopodobniej przez nieuwagę zdarzało się, że na pamiątkach klubowych pas pochylany był w drugą stronę i odwracano barwy tak właśnie jak to zrobiono na proporcu motocyklistów.
Proporczyki identyfikacyjne
W czasie rajdów długodystansowych kluby motocyklowe miały zwyczaj oznaczania motocykli załóg proporczykiem zamontowanym na kolumnie kierownicy lub na przyczepce pasażera. W ten sposób sędziowie i obserwatorzy łatwo mogli odgadnąć przynależność klubową załóg. Była to również pewna forma promocji klubu w czasie przejazdów przez miasta na trasie rajdowej.
Proporczyki były wykonane z filcu, w kształcie trójkąta w kolorach białym i zielonym z wszytym przez środek czarnym pasem. U podstawy ozdabiała go czarna litera L w kółeczku. Miały zazwyczaj długość do około 40 cm a proporcje szerokości do długości wynosiły 1:2,5.
Poza funkcjami identyfikacji rajdowej proporczyki służyły do innych szerokich celów reprezentacyjnych. Oznaczono nimi nagrody, prezentowano na wystawach, zdobiono lokal klubowy lub wręczano przy okazji ważniejszych wyścigów międzynarodowych.
Opaski klubowe
Opaski miały podobne zastosowanie do proporczyków. Pełniły funkcje identyfikacyjne tyle, że były przeznaczone dla zawodników. Były trójbarwne, biało-czarno-zielone, zakładane na ramię. Nosili je zarówno organizatorzy zawodów, np. komandorzy rajdów, sędziowie odcinków, organizatorzy (menadżerowie) wyścigów ale i zawodnicy. W taki sposób oznaczano także członków załóg rajdowych. Opaski używano na zawodach SM Legia od roku 1930 do 1950.
Czapka motocyklistów Legii
Na szczególną uwagę zasługuje również klubowe nakrycie głowy. Czapka sekcyjna motocyklistów Legii była typu wojskowego, koloru czarnego, z okrągłym denkiem, daszkiem z lamelką, zielonym otokiem i podwójnym sznurem w kolorze czarnym. W miejscu godła znajdowała się stylizowana L-ka w kółeczku. Tło dla tego emblematu było w barwach biało-czarno-zielonych ustawionych ukośnie.
Czapki tego typu, podobnie jak czapki kolarskie były noszone najczęściej „od parady”, przez osoby funkcyjne w strukturach sekcji, np komandorów rajdowych, sędziów i obsługę wyścigów oraz na oficjalnych zjazdach, galach czy uroczystościach. Zdarzało się w pierwszych latach po powstaniu sekcji, że zawodnicy całe rajdy przejeżdżali w takim nakryciu głowy a nawet ścigali się w nich na torze. W kolejnych latach na zdjęciach z zawodów rzadko je można dostrzec na głowach zawodników, najprawdopodobniej dlatego, że nie były jednak do takich celów zbyt funkcjonalne.
Czapki sekcji motocyklowej były używane od chwili założenia sekcji do roku 1939.
Beret z naszywką
Znacznie bardziej użytkowym nakryciem głowy na czas rajdów motocyklowych były powszechnie używane przez motocyklistów berety. To nakrycie głowy było również kroju wojskowego, koloru czarnego z naszytym po lewej stronie małym proporczykiem w barwach Legii z literą L w kółeczku. Naszywka była dokładną miniaturową wersją proporczyka stosowanego do oznaczania motocykli, o którym pisałem powyżej.
Mini-proporczyk trudno odnaleźć na zdjęciach, ponieważ zazwyczaj osoby były fotografowane od przodu a naszywki znajdowały się nieco z lewego boku głowy, na styku czoła ze skronią. Zwykle tuż przed startem, albo już po wyścigu, zawodnik miał na czole i berecie podniesione gogle zasłaniające skutecznie naszywkę. Nie znalazłem ani jednego na tyle wyraźnego zdjęcia aby dostrzec ten emblemat w całej krasie, ale liczę, że przy odrobinie wyobraźni czytelnicy dadzą radę dostrzec ten mały trójkątny gadżet na poniższym zdjęciu.
Berety z naszywkami były używane przez motocyklistów Legii zarówno przed, jak i po wojnie do roku 1950. Było to dosyć popularne nakrycie głowy rajdowców warszawskiego klubu dlatego liczę, że uda się kiedyś odnaleźć bardziej wyraźne zdjęcia.
Papier firmowy
Sekcja motocyklowa identyfikowała się także dokumentami tworzonymi na własnym papierem firmowym w rozmiarach A4 i A5 z nagłówkiem zawierającym emblemat sekcji. Dokumenty tego typu były w użyciu w latach 1946-1950.
Sztandar Autonomicznej Sekcji Motorowej
Do wybuchu wojny Legia motocyklowa podczas uroczystości prezentowała się proporcem z odwrotnym herbem, o którym pisałem powyżej. W grudniu 1939 roku SM Legia powinna obchodzić jubileusz X-lecia. Nie znalazłem jednak informacji o jakichkolwiek przygotowaniach do organizacji obchodów. Nie było zapowiedzi, nie przygotowywano okolicznościowych odznak ani plakiet. Znając jednak ruchliwość organizacyjną członków sekcji można założyć, że zapewne jakieś plany obchodów jubileuszu były, ale na przeszkodzie stanęła wojna.
Odradzając się po wojnie, w 1946 roku, sekcja utrzymała nadaną w 1938 roku autonomiczność i do roku 1950 motocykliści Legii, podobnie jak reszta klubowych sekcji, identyfikowały się emblematem i barwami przedwojennymi. W tym okresie uszyto nowy proporzec SM Legii posiadający już charakter sztandaru.
Proporzec miał kształt kwadratu, obszycie frędzlą oraz haftowane złotą nicią emblematy i litery. Zgodnie z tradycją sztandarową posiadał również dołączane szarfy, nadawane z okazji ważnych wydarzeń SM Legia. Nie znam okoliczności w jakich powstał, ale najprawdopodobniej po raz pierwszy zaprezentowano go dopiero wiosną w 1949 roku.
W dniu 8 grudnia 1949 roku zaplanowano obchody XX-lecia. Miały to być pierwsze obchody jubileuszowe SM Legii, dlatego do uroczystości specjalnie się przygotowano. Wybito okolicznościowe odznaki XX-lecia sekcji (prezentuję taką odznakę na jednym ze zdjęć powyżej), a sekcyjny sztandar zyskał kolejne szarfy okolicznościowe.
Liczyłem, że cokolwiek uda się znaleźć w prasie o obchodach tamtego jubileuszu, a przy tym, że znajdę jakąś wzmiankę o sztandarze, ale ciężko trafić choćby na małą notatkę. Szczerze mówiąc nawet nie wiem czy obchody XX-lecia SM Legii się w rzeczywistości odbyły. W tym samym czasie po polskim sporcie przetaczał się już walec przygotowanej przez PZPR socjalistycznej reformy sportu zawartej w ramach planu sześcioletniego. To okres gdy Legia była już w fazie przekształcania w CWKS. Jakie znaczenie miały obchody jubileuszu pojedynczej, Autonomicznej Sekcji Motorowej Legii w obliczu gdy cały sport polski tracił swoją tożsamość? Dla prasy chyba jednak niezauważalne.
Trzeba pamiętać, że w tym czasie w sekcji miały miejsce bardzo nieprzyjemne zdarzenia, które sprawiały, że niektórzy członkowie SM Legii zamiast na obchody jubileuszowe trafili do wiezień w ramach czystek stalinowskich. Na takie „drobnostki” jak obchody SM Legia nie było zatem miejsca na stronach gazet w grudniu 1949 roku. Tam dominował temat 70-rocznicy urodzin generalissimusa Stalina, któremu np. Przegląd Sportowy poświecił wiele szpalt w grudniowych numerach pisma.
Przełom 1949/50 roku lub wiosna 1950 roku były jednak najprawdopodobniej „łabędzim śpiewem” sztandaru SM Legii. W maju 1950 roku zaczęły obowiązywać emblematy i nowy sztandar CWKS. Dotychczasowy proporzec powędrował głęboko do szuflady.
Zaopiekowali się nim działacze SM Legia, Wacław Kossowski – przedwojenny i powojenny zawodnik, członek zarządu SM Legia oraz pierwszy powojenny prezes sekcji motocyklistów, Witalis Rynkiewicz – przedwojenny rajdowiec Legii, reprezentant Legii i Polski na rajdach międzynarodowych i ostatni prezes ASM WKS Legia przed przemianą w CWKS, a także inż. Józef Lemisiewicz – mistrz sekcji motorowej w klasie turystycznej z 1947 roku.
Kaski w barwach i inne identyfikatory okazjonalne
Ostatnim elementem stroju motocyklowego na jaki warto zwrócić uwagę są kaski malowane w barwy Legii czyli w kolorach biało-czarno-zielonych. Nie wiem czy były używane w szerszym zakresie, np. w zawodach, a ponieważ na żadnych zdjęciach sportowych ich nie widziałem zakładam, że miały charakter wyłącznie reprezentacyjny. Po raz pierwszy i ostatni widziałem je na zdjęciach z 1949 roku, zatem należałoby uznać, że używano ich wyłącznie po wojnie.
Prezentowane zdjęcia, tak jak w przypadku małych proporczyków nie są również zbyt dobrej jakości. Wymagały znacznego powiększenia aby można było w ogóle dostrzec prezentowane szczegóły. Na fotografii po prawej stronie poza kaskiem w barwach, na piersi motocyklisty widoczna jest również naszywka na kombinezon wysokości ok. 10 cm w kształcie emblematu sekcji motocyklowej. To kolejny ciekawy gadżet służący do identyfikacji motocyklistów Legii.
[ Archiwa, zasoby, źródła: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Muzeum sportu i Turystyki w Warszawie Muzeum Wojska Polskiego, Biblioteka Narodowa, Muzeum Legii, Prywatne zbiory rodzinne lub kolekcjonerskie. Książki i czasopisma: Tomasz Szczerbicki i Wojciech Echilczuk - "Harley mój kumpel", 2010 Raz Dwa Trzy, Stadjon, Przegląd Sportowy, Przegląd Wieczorny, Motocykl i Cyclecar ]
Ten artykuł (z wyłączeniem zdjęć) jest dostępny na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Obowiązuje podanie źródła - nazwisko autora lub adres bloga (legia.warszawa.pl)
Zdjęcia pochodzące ze źródeł innych niż archiwum autora mogą być objęte
odrębnym rodzajem licencji.
Masz przedwojenne pamiątki Legii? Kupiłeś coś na aukcji związanego z historią Legii lub sportu warszawskiego i nie wiesz co to? Jeżeli Twój dziadek, wujek lub kuzyn itd stratowali w rajdach lub wyścigach motocyklowych w jakimś klubie ale nic więcej na ten temat nie wiesz, przejrzyj stary rodzinny album ze zdjęciami, być może znajdziesz tam fotografie na których osoby wyróżniają się takimi elementami identyfikacyjnymi. Napisz, przyślij zdjęcie, pochwal się, a ja pomogę odkryć Ci historię tego przedmiotu.